สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง พระราชอิสริยยศ “พระบรมราชชนนีพันปีหลวง พระองค์ที่สอง” ในประวัติศาสตร์ไทย แห่งยุคกรุงรัตนโกสินทร์
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถ ในพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ 9) เป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ใน พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 10) และโดยพระชนมพรรษาจึงนับเป็นพระกุลเชษฐ์ พระองค์ปัจจุบันในพระบรมราชจักรีวงศ์ (พระบรมวงศ์ที่ทรงดำรงฐานะสูงสุด โดยพระอิสริยยศ คือพระบรมวงศ์ที่ทรงดำรงพระอิสริยยศสูงสุด ซึ่งจะหมายถึงพระมหากษัตริย์เสมอ และ โดยพระชนมายุ คือพระบรมวงศ์ที่มีพระชนมายุสูงสุด)
เนื่องจากสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะที่พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร พระราชสวามี ครั้งเสด็จออกผนวช ระหว่างวันที่ 22 ตุลาคม พ.ศ. 2499 – 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2499 พระองค์จึงได้รับการสถาปนาขึ้นเป็น สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ณ วันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2499 ในปีเดียวกันนั้น ถือได้ว่าเป็น “สมเด็จพระบรมราชินีนาถ” พระองค์ที่สอง แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ถัดจากสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 5 (ภายหลังคือ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง)
ในกาลต่อมา พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว พระเจ้าแผ่นดินรัชกาลที่ 10 ของไทย สืบราชบัลลังก์ต่อจาก พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ 9) ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ณ วันที่ 5 พฤษภาคม 2562 ได้มีพระบรมราชโองการ โปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้เฉลิมพระนามาภิไธย สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เป็น สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
โดยเว็บไซต์ราชกิจจานุเบกษา เผยแพร่ประกาศเฉลิมพระนามาภิไธย สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ดังนี้
“โดยที่ทรงพระราชดำริด้วยพระราชหฤทัย ประกอบด้วยพระกตัญญูกตเวทิตา ระลึกถึงพระเดชพระคุณ สมเด็จพระบรมราชชนนี อันได้มีมาเป็นล้นพ้นยิ่งกว่าผู้อื่น และทรงพระราชดำริว่า พระบรมราชชนนีเป็นผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ ได้ทรงบำเพ็ญพระราชกรณียกิจอันได้บังเกิดประโยชน์แก่ชาติบ้านเมืองและพสกนิกรเป็นอเนกปริยาย มีพระราชหฤทัยเปี่ยมด้วยพระเมตตา กรุณาธิคุณ เสด็จออกสอดส่องดูแลทุกข์สุขของราษฎรทั่วทุกแห่งหน แม้ในพื้นที่ห่างไกลทุรกันดาร ด้วยพระวิริยะอุตสาหะอย่างยิ่งยวด โดยทรงดำเนินพระราชจริยวัตรด้วยพระราชปณิธานแห่งธรรมราชินี
ในศุภสมัยอันเป็นมหามงคล พระราชพิธีบรมราชาภิเษกนี้ สมควรจะเฉลิมพระเกียรติยศ สนองพระคุณตามโบราณราชประเพณี อันจะอำนวยสิริสวัสดิ์พิพัฒนมงคลแด่พระองค์ และสยามรัฐสีมาอาณาจักร จึงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เฉลิมพระนามาภิไธย สมเด็จพระบรมราชชนนี ตามที่จารึกในพระสุพรรณบัฏว่า สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และถวายเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 10 ชั้นที่ 1
ขออำนาจแห่งคุณพระศรีรัตนตรัย อำนาจแห่งพระกตัญญูกตเวทิตาธรรม และเทวดาเจ้าผู้ศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย จงบันดาล อภิบาลรักษาสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ให้ทรงเจริญพระชนมายุ พรรณะ สุขะ พละ ปฏิภาณ คุณสารสมบัติ สรรพสิริสวัสดิ์พิพัฒนมงคล วิบุลยศุภผลมโหฬาร ธนสารสมบูรณ์ วรเกียรติคุณอดุลยยศ ปรากฏยิ่งยืนนาน ตลอดจิรัฐิติกาล เทอญ”
ประกาศ ณ วันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 เป็นปีที่ 4 ในรัชกาลปัจจุบัน แล้วพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เชิญพานพระสุพรรณบัฏถวายหน้าพระฉายาลักษณ์และถวายบังคมหน้าพระบรมฉายาลักษณ์ “สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง”
พระราชอิสริยยศ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
ต้องเป็นสมเด็จพระบรมราชินี ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในแผ่นดินก่อน และต้องทรงเป็นพระราชมารดา ของพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ปัจจุบันด้วย ถือเป็นพระราชอิสริยยศต่างจาก “พระพันปี” ซึ่งเป็นสมเด็จพระบรมราชินีในรัชกาลก่อนเท่านั้น แต่มิได้ทรงเป็นพระบรมราชชนนีของพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ปัจจุบัน ดังนั้น สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ซึ่งเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนี ใน พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 10) พระเจ้าแผ่นดินองค์ปัจจุบัน จึงทรงเป็น สมเด็จพระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง พระองค์ที่สองในประวัติศาสตร์ไทย
-
- สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ
นับจากในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 6) ทรงโปรดให้เฉลิมพระปรมาภิไธย แก่สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ ว่า “สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง” ซึ่งพระองค์ทรงเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนี ในพระเจ้าแผ่นดินไทยถึงสองพระองค์เวลานั้น คือพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ได้รับพระราชอิสริยยศ สมเด็จพระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เป็นพระองค์แรกในประวัติศาสตร์ไทย
พระพันปีหลวง และ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
คำว่า พระพันปี มีความหมายว่า อายุพันปี เช่นเดียวกับคำว่า พระพันวัสสา ซึ่งปรากฎการใช้คำนี้ตั้งแต่สมั
- สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี (พ.ศ. 2280–2369) เป็นพระอรรคชายาเดิม ใน พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช และเป็น สมเด็จพระพันปีหลวง ใน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
- สมเด็จพระศรีสุลาลัย (พ.ศ. 2314–2380) เป็นพระสนมเอก ใน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และเป็นสมเด็จพระพันปีหลวง ใน พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
- สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี (พ.ศ. 2310–2379) เป็นสมเด็จพระพันวษา ใน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และเป็นสมเด็จพระพันปีหลวง ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (สถาปนาหลังเสด็จสวรรคต)
- สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี (พ.ศ. 2377–2404) เป็นพระราชเทวี ใน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นสมเด็จพระพันปีหลวง ใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (สถาปนาหลังเสด็จสวรรคต)
- สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง (พ.ศ. 2407–2462) เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถ ใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ใน พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 6) และ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 7)
- สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง (พ.ศ. 2475–ปัจจุบัน) เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถใน พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และเป็นสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงใน พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว
ส่วนสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ไม่นับว่าเป็นสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง เพราะพระสวามีมิใช่พระมหากษัตริย์ จึงจัดเป็นเจ้าหญิงพระราชชนนี (princess mother) ส่วนสมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ 6 มิได้ประสูติการพระราชโอรสและยังถูกลดพระยศเป็นสมเด็จพระวรราชชายา จึงนับเป็นเจ้าหญิงพระชายา (princess consort) และ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ 7 นั้นไม่มีพระราชโอรสสืบราชสมบัติจึงมิได้สถาปนาเป็นสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวง แต่เป็นสมเด็จพระราชินีวิธวา (queen dowager)
ในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ผู้ทรงเป็นมิ่งขวัญของปวงชนชาวไทยเวียนมาบรรจบอีกวาระ ในปี พ.ศ. ๒๕๖๒ ด้วยความสำนึกยิ่งในพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์ท่าน นิตยสาร อะราวด์ และ อะราวด์ ออนไลน์ ขอถวายพระพรชัย ขอพระองค์ทรงพระเจริญยิ่งยืนนาน
ที่มา : https://th.wikipedia.org และ https://www.wikiwand.com
อ้างอิง :
- ทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3. กรุงเทพฯ : ไทยควอลิตี้บุ๊คส์ (2006), 2560, หน้า 67, 97
- ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศเฉลิมพระปรมาภิไธย, เล่ม ๒๗, ตอน ๐ง, ๔ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๓, หน้า ๒๐๒๒
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชพิธี คำถวายชัยมงคลของข้าทูลละอองธุลีพระบาท แด่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนารถ พระบรมราชชนนีพระพันปีหลวง, เล่ม ๓๒, ตอน ง, ๙ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๘, หน้า ๒๓๙๒
- ดารณี ศรีหทัย. สมเด็จรีเยนต์. กรุงเทพฯ : มติชน, 2554, หน้า 81-82
- ใน พระพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3 ระบุว่าสมเด็จพระศรีสุลาลัยเป็นสมเด็จพระพันปีหลวง | ทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3. กรุงเทพฯ : ไทยควอลิตี้บุ๊คส์ (2006), 2560, หน้า191
